Անգելինա Մկրտումյան

Հիշե՛ք․

(a+b)² = a²+2ab+b²

(a−b)²=a²−2ab+b²

 a²−b² = (a−b)(a+b)

1)Օգտվելով գումարի քառակուսու բանաձևից՝ բացե՛ք փակագծերը.

ա) (a ² + b)² =a⁴+2a2b+b2

բ) (3x ² + 1)² =9x⁴+6x²+1

գ) (x ² + y ²)² =x⁴+2x2y+y⁴ 

դ) (2x + a ³)² =4x+4a3x+a⁶

2)Աստղանիշի փոխարեն գրե՛ք միանդամներ, որպեսզի ստացվի ճիշտ
հավասարություն.

ա) (a + 3b)² = a ² + 6ab + 9b²

բ) (3x  + 1)² = 9x² + 6x + 1,

գ) (x² + y)² = x ² + 2xy + y²

3)Արտահայտությունը ներկայացրե՛ք բազմանդամի քառակուսու (գումարի քառակուսու) տեսքով.

ա) x ² + 6x + 9 =(x+3)²

բ) 4a⁴ + 8a²b + 4b² =(2a²+2b)²

գ) 4a ² + 4a + 1 =(2a+1)²

դ) m² + 10m + 25 =(m+5)²

4)Արտահայտությունը ձևափոխե՛ք կատարյալ տեսքի բազմանդամի.

ա) (a − b)² + (a + b)² =a²−2ab+b²+a²+2ab+b²

բ) (x − 3)² + (x − 2)(x − 4) =x²-6x+9+x²-4x+4+x²-8x+16

1. Կազմել նախադասություններ՝ տրված բառերը գործածելով մի դեպքում որպես հատուկ, մյուս դեպքում՝ որպես հասարակ անուններ:
Նվեր, անդրանիկ, մարտիրոս, ավետիս, շուշան, ռազմիկ, պարգև, արև:

Իմ անունը Նվեր է, նա ինձ նվեր է նվիրել: Իմ անունը Անդրանիկ է, ես մեր ընտանիքի Անդրանիկն եմ: Իմ անունը Մարտիրոս է, նա զոհվեց պատերազմի Մարտիրոսի: Իմ անունը Ավետիս է: Նա մեզ ավետիս ասաց: Իմ անունը Շուշան է: Ջրում շուշաններ կան: Իմ անունը Ռազմիկ է: Նա իրական ռազմիկ է: Իմ անունը Պարգև է: Նա ինձ նվեր պարգևեց: Իմ անունը Արև է: Արևը շողում է:

2. Գրել հինգական իրանիշ և անձնանիշ գոյական:

Իրանիշ- պահարան, աթոռ, սեղան, կավիճ, քար

Անձնանիշ-մարդ, քույրիկ, եղբայր, մայրիկ, հայրիկ

3. Կազմել նախադասություններ՝ տրված բառերը գործածելով մի դեպքում որպես գոյական, մյուս դեպքում՝ որպես ածական:
Աղքատ, հարևան, ծերունի, հարուստ, ցուրտ, հիվանդ:

Աղքատ-նա գումար տվեց աղքատ մարդու, աղքատը աստիճանների վրա նստած ջութակ էր նվագում։

Հարևան-Հարևանը մի բարի աղջիկ է, վերևի հարևանը շատ բարձր երաժշտություն էր լսում։

Ծերունի- Բարի,անմեղ ծերունուն ոչ ոք չեր սիրում, ծերունին զբոսնում էր, անձրևոտ եղանակին։

Հարուստ- հարուստը իր գումարը տվեց նվիրատվության, հարուստ վաճառականը հյուրասիրություն էր կատարում իր խանութում։

Ցուրտ-ցուրտ եղանակին երեխաները չէին կարողանում դուրս իջնել,ցրտին դահուկորդները չկարողացան սահեն քանի որ շատ ցուրտ էր։

Հիվանդ-մարդիկ խուսափում էին շփվել հիվանդ մարդկանց հետ, համերգը չեղարկվեց քանր որ երգիչը հիվանդ էր։

4. Կազմել նախադասություններ՝ տրված գոյականները գործածելով սեռական հոլովով:
Ծաղիկ, աղավնի, ուսում, ընկեր, օր, տատիկենք, եղբայր, հայր:

Ծաղկի, աղավնու, ուսման, ընկերոջ, օրվա, տատիկենց, եղբոր, հոր

5. Տեքստում ընդգծել ածականները:
Թավուտ անտառում մի սքանչելի փոքրիկ եղևնի կար։ Նրա տեղը լավն էր, մաքուր օդն ու լույսը առատ, իսկ շուրջն աճել էին իրենից մեծ ու բարձրահասակ ընկերուհիները՝ եղևնիներն ու սոճիները։ Փոքրիկ եղևնին շատ էր ուզում շուտ մեծանալ, նա չէր նկատում ո՛չ ջերմ արևը, ո՛չ զով օդը, ո՛չ գյուղացի բլբլան երեխաներին, ովքեր, ուրախ իրար ձայն տալով՝ անտառում մորի ու ելակ էին հավաքում։ Ամանները լիքը լցնելով, կամ թե անուշահոտ պտուղներն ուլունքի պես բարակ ոստերին շարելով, նրանք սաղարթախիտ եղևնու տակ նստում էին հանգստանալու: 

Կրկնություն

Փորձեք հիշել, նորից սովորել :

• Նյութը կազմող «մասերը» քիմիայում անվանում են կառուցվածքային մասնիկներ՝ ատոմներ։ Քիմիական ռեակցիաների (երևույթների) ժամանակ ատոմները չեն անհետանում և նոր ատոմներ չեն առաջանում։ Դրանք առանց փոփոխվելու մի նյութից անցնում են մյուսը։

• Միջուկի միևնույն լիցք ունեցող ատոմների տեսակն անվանում են
  քիմիական տարր:
• Հարաբերական ատոմային զանգվածը (Ar
  ) ցույց է տալիս, թե ցանկացած տարրի մեկ ատոմի զանգվածը (m0) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.):
• Ատոմը կազմված է միջուկից և նրա շուրջը շարժվող էլեկտրոններից։
• Միջուկը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից։
• Էլեկտրոնների թիվն ատոմում հավասար է պրոտոնների թվին:
  Ատոմն էլեկտրաչեզոք մասնիկ է:
• Ատոմի կարևորագույն բնութագրիչը միջուկի լիցքն է:
• Միջուկում միևնույն թվով պրոտոններ պարունակող (միջուկի
  միևնույն դրական լիցք ունեցող) ատոմների տեսակը կոչվում է քիմիական տարր:
• Քիմիական տարրերի և նրանց առաջացրած նյութերի հատկությունները պարբերական կախման մեջ են ատոմների միջուկի
  լիցքի մեծությունից (պարբերական օրենք):
• Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգը (ՊՀ) պարբերական օրենքի գրաֆիկական պատկերն է:
• Պարբերություններում ձախից աջ՝ կարգաթվի մեծացմանը զուգընթաց տարրերի մետաղական հատկությունները թուլանում են,
  իսկ ոչ մետաղական հատկությունները՝ ուժեղանում: Խմբերում
  վերևից ներքև՝ կարգաթվի մեծացմանը զուգընթաց տարրերի
  մետաղական հատկություններն ուժեղանում են, իսկ ոչ մետաղական հատկությունները՝ թուլանում:

Հոգնատանջ սրտով նստեցի մենակ
Աշխարհում աղոտ,
Անհայտ կողմերի մութ ճանապարհին,
Ավեր շենքերի մոխիրների մոտ,
Աշնան օրերի գունատ մահացող
Ծաղիկների մեջ, ցուրտ հողի վրա,
Ծանր երկնքի տաղտկորեն լացող
Անձրևների տակ. —
Մոռացա բոլոր հոգսերն առօրյա,
Ցանկություններըս ապարդյուն ու սին,
Անմիտ և ունայն տենչերիս ուղին,
Սուտ վարդերն ու սուր փշերը նրա
Մերժեցի ընդմիշտ, մատնեցի մահին,
Անդարձ մոռացա…
Եվ խավարն անհուն, գիշերն անթափանց
Իր լայն թևերը փռեց իմ վրա…
Լուսեղեն և սուրբ սիրո երազը
Խավարչտին կյանքում
Եվ երջանկության ցնորքներըս հին,
Եվ տառապանքի գիշերներն անքուն
Իմ սրտին ընդմիշտ օտար թվացին,
Օտար թվացին…

Continue reading “Վահան Տերյան «Ոսկի Հեքիաթ» հավաքածուի վերլուծություն” →

Բառարան

Անդրեփրատյան համադաշնություն | պարթև Վաղարշ I-ի (51-79) ջանքերով կազմավորված համադաշնությունը, որը նախ և առաջ պաշտպանական միություն էր ընդդեմ Հռոմի: Անդամակցում էին Պարթևստանը, Ատրպատականը, Ադիաբենեն և (թերևս) Աղվանքը: Նրանց միացավ նաև Մեծ Հայքը:

Հայաստանում Արտաշեսյան արքայատոհմի անկումից հետո հռոմեապարթևական մրցակցությունը նոր թափ ստացավ։ Հայաստանը որոշիչ դերակատարություն ուներ երկու տերությունների համար էլ։ Մրցակցող կողմերից որևէ մեկի վերահսկողությունը Հայաստանի նկատմամբ սպառնալիք էր մյուսի համար: Սկզբնապես Հռոմն ուներ անժխտելի գերակայություն և Հայաստանում հաստատեց ենթակա վարչակարգ։ Չնայած դրան՝ Մեծ Հայքը ծավալվող իրադարձություններում սոսկ կրավորական դեր չուներ: Հռոմեացիների հովանավորած գահակալները, որպես կանոն, կամ վտարվում էին Հայաստանից, կամ էլ զոհ էին գնում հայ ազնվականության դավադրություններին: Հայոց ինքնիշխան կեցվածքն ընկճելու համար Հռոմն աստիճանաբար իջեցնում էր Հայաստանի կարգավիճակը և ի հակակշիռ դրան՝ բարձրացնում Ատրպատականի, հետո Վիրքի կարգավիճակը: Թվում էր՝ անխուսափելի էին նաև հայոց ավագանու պառակտչական բախումներն ու երկրի սոցիալական կյանքի փլուզումը: Բայց տեղի ունեցավ ճիշտ հակառակը, հայոց ավագանին, մի կողմ թողնելով ներքին հակասություններն ու խնդիրները, միասնաբար ստանձնեց սոցիալական և իշխանական կառույցների պահպանման պատասխանատվությունը։

Տասնամյա կամ Հայոց գահաժառանգության պատերազմը (54-64)

Հայաստանի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու հռոմեա-պարթևական պայքարը կողմերից ոչ մեկին վերջնական հաղթանակ չբերեց: Մինչ Հռոմեական կայսրությունը փորձում էր Հայաստանում իր ազդեցությունը պահպանել դրածո թագավորների միջոցով, Պարթևստանը հրաժարվեց Հայաստանի նվաճման ծրագրերից՝ փոխարենը որդեգրելով հայերի հետ համագործակցելու քաղաքականություն: Սա հանգեցրեց հայ-պարթևական փոխշահավետ դաշինքի 50-ական թվականների սկզբին, երբ պարթևական գահին բարձրացավ Վաղարշ I-ը (51-79): Վերջինս ստեղծեց այսպես կոչված «Անդրեփրատյան համադաշնությունը», որին հարում էր նաև հայոց ավագանին: Հայ-պարթևական համաձայնությամբ Մեծ Հայքի գահը հանձնվեց Վաղարշ արքայի եղբորը՝ Տրդատին: Վերջինս ժամանեց Հայաստան: Արտաշատն ու Տիգրանակերտը հոժարությամբ հանձնվեցին նրան: Հռադամիզդը, որն այդ ժամանակ հայոց գահակալն էր, պարտություն կրելով, փախավ Վիրք:

Մեծ Հայքում շուրջ 40 տարի հաստատված հռոմեական գերակայությունը հարցականի տակ էր դրվել։ Այդ ժամանակ Հռոմի կայսրն էր Ներոնը (54-68), որը փորձում էր ամեն կերպ փրկել իրավիճակը։ Նա կարևորում էր ոչ այնքան Հայաստանի նվաճումը, որքան այն, որ հակառակորդ Պարթևական պետությանը թույլ չտրվեր հասնել դրան: Բայց ապարդյուն. Հայաստանը հաստատապես պարթևական կողմնորոշում ուներ՝ կայուն պետականություն ստեղծելու նպատակով։ Պատերազմն անխուսափելի էր:

Սկսված պատերազմը, որը տևեց տասը տարի (54-64), իր գագաթնակե տին հասավ մասնավորապես 58-63 թվականներին: Հաջողությունն ուղեկցում էր մերթ հռոմեական, մերթ հայ-պարթևական ուժերին: Հռոմեական զորքերի գլխավոր հրամանատար Գնեուս Կորբուլոնը 58 թվականի ամռանը ներխուժեց Հայաստան, հիմնահատակ կործանեց և կողոպտեց Արտաշատ մայրաքաղաքը, բայց շուտով ստիպված եղավ հեռանալ Ասորիք: Դրանից անմիջապես հետո հայ-պարթևական զորքերը ռազմակալեցին Հայաստանը՝ մաքրելով այն հռոմեական կայազորներից: Վաղարշ արքան Մծբին քաղաքում Տրդատին թագադրեց արքայական խույրով, որն օրինավորված էր Նպատի Աշխարհաժողովով:

Տրդատ I-ի գահակալումը

Տրդատի՝ հայոց արքա դառնալը կրկին սրեց իրավիճակը: Վաղարշ I-ը, ցանկանալով խուսափել հետագա հարձակումներից, փորձում էր խաղաղ ճանապարհով լուծել Հայաստանի հարցը: Սկսվեցին բանակցությունները, սակայն Ներոնը որոշել էր նվաճել Հայաստանը և վերածել նահանգի: 62 թվականին հռոմեական մի նոր բանակ հատեց Հայաստանի սահմանը՝ այս անգամ զորավար Լուկիուս Պետուսի գլխավորությամբ: Հռոմեական զորքերին ընդառաջ շարժվեցին հայ-պարթևական մեծաքանակ զորքերը։ Պետուսի բանակը մի քանի ճակատամարտերում ջախջախվեց և ստիպված էր նահանջել: Սակայն վճռական գործողությունները տեղի ունեցան Արածանիի ափին՝ Հռանդեա բնակավայրի մոտ: Հռոմեական զորքը շրջափակվեց հայ-պարթևական զորքերի կողմից ինչը ստիպեց հուսալքված Պետուսին իր ողջ բանակով անձնատուր լինել հակառակորդի ողորմածությանը։ Զինաթափված հռոմեական լեգեոններն անցկացվեցին անարգանքի լծի տակով։ Պատերազմն այլևս չվերսկսվեց։ Հռանդեայում ձեռք բերված համաձայնությունը վերահաստատվեց 64 թվականին՝ Տրդատ I-ի և Կորբուլոնի միջև նույն Հռանդեայում կնքված դաշնագրով: Այս անգամ Ներոն կայսրը համաձայնեց փոխզիջման տարբերակին. Տրդատը հաստատվում էր Հայոց գահին, սակայն անձամբ պետք է գնար Հռոմ՝ Ներոնի ձեռքից թագը ստանալու համար: Մեծ շքախմբով Հռոմ մեկնած Տրդատը վերադարձավ 66 թ.՝ արդեն որպես Հայաստանի օրինավոր թագավոր: Հռոմի կայսրը նաև Արտաշատը վերականգնելու համար զգալի գումար և մի խումբ արհեստավորներ էր տրամադրել։ Տրդատը վերակառուցեց երկրի ավերված տնտեսությունը, վերականգնեց Արտաշատ մայրաքաղաքը և զարգացրեց ներքին ու արտաքին առևտուրը:

Այսպիսով՝ Հայաստանի նկատմամբ վերահսկողության համար Հռոմի և Պարթևաստանի միջև գրեթե հարյուրամյա մրցակցությունն այլ ելք ունեցավ։

Թե՛ Հռոմը, թե՛ Պարթևստանը, չկարողանալով նվաճել Հայաստանը, ստիպված եղան ճանաչել Հայաստանի պետական ինքնիշխանությունը և հանդես գալ որպես դրա համատեղ երաշխավորներ: Տրդատ I-ի գահ բարձրանալով՝ Հայաստանում սկզբնավորվեց պարթև Արշակունիների հայկական ճյուղը։ Արքայական իշխանության փոխանցումը, սակայն, դեռ ժառանգական չէր:

Հայ Արշակունիների ժառանգական իշխանության հաստատումը

Ներոնը և նրա հաջորդները Հայաստանի նկատմամբ դրսևորեցին չափավոր քաղաքականություն՝ փորձելով պահպանել այն որպես չեզոք պատվար հյուսիսկովկասյան տափաստանների քոչվորների և պարթևների արշավանքների դեմ։ Տրայանուսի օրոք տեղի ունեցավ քաղաքականության կտրուկ փոփոխություն: Նա փորձեց խախտել «Հռանդեայի համաձայնությունը» և Հայաստանին պարտադրել հռոմեական լիակատար վերահսկողություն: 114 թ. Տրայանուսը ներխուժեց Հայաստան՝ նպատակ ունենալով Հայոց թագավորությունը վերածել հռոմեական նահանգի: Հռոմեական նահանգի վերածված Հայաստանը, սակայն, շուտով վերականգնեց նախկին կարգավիճակը: Տրայանուսին հաջորդած նոր կայսրը ճանաչեց Մեծ Հայքի թագավորության անկախությունը։ Հռոմեական զորքերը դուրս բերվեցին Հայաստանից, և գահ բարձրացավ Հռոմի կողմից ճանաչված Վաղարշ I-ը (117-140): Նոր արքան աչքի ընկավ շինարարական աշխատանքներով: Կառուցվեցին և վերակառուցվեցին մի շարք քաղաքներ: Վերակառուցված քաղաքներից էր Վարդգեսավանը, որը կոչվեց Վաղարշապատ:

Սակայն ո՛չ Հռոմը, ո՛չ էլ Պարթևստանը չէին հրաժարվել Հայաստանը վերջնականապես նվաճելու և իրենց տիրույթներին միավորելու մտքից: Պատահական չէ, որ հաջորդ տասնամյակներում պարբերաբար խախտվում էր «Հռանդեայի համաձայնությունը», և Հայաստանում հաջորդաբար նշանակվում էին մերթ պարթևներին, մերթ հռոմեացիներին ցանկալի արքաներ: Ի վերջո Հայոց գահը, Հռոմի համաձայնությամբ, անցավ Վաղարշ II-ին (186-198)։ Վերջինս Հռոմի հետ վարում էր ճկուն և հեռատես քաղաքականություն, շնորհիվ որի հռոմեական կայազորը դուրս բերվեց երկրից։ Հռոմը նույնիսկ ֆինանսական օգնություն ցուցաբերեց Վաղարշ II-ին, որպեսզի օգներ հզորացնել հայկական բանակը: Բանն այն է, որ նա ձգտում էր պաշտպանել երկիրը և կայսրության արևելյան գավառները լեռնային ցեղերի կրկնվող արշավանքներից: Այս ցեղերից մեկի դեմ պատերազմում Վաղարշ II-ի մահից հետո գահ բարձրացավ նրա որդին՝ Խոսրով I-ը (198-215): Հայաստանում հաստատվեց Արշակունիների թագավորական հարստությունը: Այդպիսով՝ Վաղարշ II-ից և Խոսրով I-ից սկիզբ է առնում հայ Արշակունիների ժառանգական իշխանությունը Հայաստանում:

Մեր ձմեռային ճամբարը շատ հագեցած և հաճելի անցավ։ Մենք գնացինք փակ սահադաշտ և երազ այգու սահադաշտ, որտեղ շատ հավես և հետաքրքիր էր։ Նաև գնացինք փայտարվեստի թնագարան, մեզ հետաքրքիր փայտե աշխատանքներ ցույց տվեցին և պատմեցին։Նաև գնացինք Լեռնանիստ և ձյան վրա բարձիկներ քշեցինք, շատ հետաքրքիր էր։ Իսկ այն օրերը, երբ մենք դպրոցում էինք, իրար հետ խոսում էին զվարճանում և իհարկե անում նախագծային աշխատանքներ։

Թրթուրաքորդավորների ենթատիպ

Գլխաքորդավորների դաս

Ինքնաստուգման հարցեր․

1.Ո՞ր տարրերն են կոչվում,

ա) մետաղական

Ոսկին, արծաթը, երկաթը, պղինձը, ալյումինը պինդ են, էլեկտրական հոսանքի ու ջերմության հաղորդիչներ են և այլն: Դրանք մետաղներ են: Դրանց համապատասխանող քիմիական տարրերը մետաղական տարրեր են:Մետաղներին համապատասխանող քիմիական տարրերը կոչվում են մետաղական տարրեր:

բ) ոչ մետաղական:

Ոչ մետաղներին համապատասխանող քիմիական տարրերը
կոչվում են ոչ մետաղական տարրեր:

2.Ինչպե՞ս են փոխվում տարրերի հատկությունները

ա) խմբերում

Խմբերում նշվում է նրա հատկությունը (օրիանկ՝ մետաղական կամ ոչ մետաղական)

բ) պարբերություններում:

Պարբերություններում նշվում է նրա կարգաթիվը, էլէկտրոնների և նեյտրոնների թիվը;

3 . Համեմատի՛ր և հիմնավորի՛ր

ա) նատրիում և կալիում

Նատրիուը պարունակում է ավելի քիչ մետաղ քան Կալիումը;

բ) նատրիում և մագնեզիում

Մագնեզիուը պարունակում է ավելի շատ մետաղ քան Նատրիումը;

տարրերի մետաղական հատկություններն ըստ
ՊՀ–ում զբաղեցրած դիրքի:

4.Տրված եռյակներում ներկայացված տարրերը դասավորի՛ր ըստ ոչ
զբաղեցրած դիրքի:
մետաղական հատկությունների աճի.
ա) ազոտ, թթվածին, ածխածին.

ածխածին,ազոտ,թթվածին

բ) քլոր, ֆոսֆոր, ծծումբ.

ֆոսֆոր,ծծումբ,քլոր

գ) բրոմ, քլոր, ֆտոր.

Ֆտոր,քլոր,բրոմ

դ) սելեն, թթվածին, ծծումբ:

թթվածին, ծծումբ, սելեն

5.ՊՀ-ից օգտվելով՝ ներկայացրո՛ւ 5-ական մետաղական և ոչ մետաղական տարրերի նշաններ:

Մետաղական- նատրիում, կալիում, երկաթ, մագնեզիում, ալյումին

Ոչ մետաղական-Ջրածին, ածխածին, ազոտ, թթվածին, ֆտոր

6.Ո՞ր բանաձևով է որոշվում տարրի իրական զանգվածը.

1,66 • 10-27 կգ

7.Հաշվի՛ր պարբերական համակարգի 17–րդ տարրի ատոմի զանգվածային թիվը, եթե ատոմում նեյտրոնների թիվը երեքով մեծ է էլեկտրոնների թվից:

35

8.Առօրյայից գիտես՝ նյութը որով պայմանավորված է լողավազանների սուր հոտը, և նյութը, որն օգտագործվում է որպես սննդային հավելում, պարունակում է նույն տարրի ատոմը: Ո՞րն է այդ տարրի Ar-ը:

CI